Kolon ve kirişler, bir yapının iskeletini oluşturan en temel taşıyıcı elemanlardır. Bu iki elemanın birleştiği noktalar, yani kolon-kiriş birleşim yerleri, yapının sağlamlığı açısından kritik öneme sahiptir. Bu birleşim yerlerinde kullanılan ve yapıyı güçlendiren önemli bir eleman ise boğaz etriyesidir.
Boğaz etriyesi, birleşim noktasında bulunan ve kolonun üst ile alt ucunu sararak kirişin içerisine uzanan özel bir etriye türüdür. Ana görevi, deprem gibi yatay yüklerin etkisiyle oluşabilecek yüksek kesme kuvvetlerine karşı kolon ve kirişi güçlendirmektir. Boğaz etriyesi, bu bölgedeki donatıları sıkıca kavrayarak kaymasını engeller ve böylece hem kolonun hem de kirişin kesme kapasitesini artırır. Bu durum, çatlama ve olası göçme riskini önemli ölçüde azaltır.
Boğaz Etriyesinin İnşaattaki Temel Görevleri
Boğaz etriyesi, küçük bir detay gibi görünse de, yapısal performansı doğrudan etkileyen hayati görevlere sahiptir:
-
Güçlü Donatı Bağı Oluşturmak: Kolon ve kiriş donatılarının birleşim yerinde kaymasını önleyerek, elemanlar arasındaki kuvvet aktarımının kesintisiz ve güvenli bir şekilde gerçekleşmesini sağlar. Bu, tüm yapının bir bütün olarak çalışmasına olanak tanır.
-
Kesme Direncini Artırmak: Özellikle deprem gibi dinamik yükler altında, kolon ve kirişlerde oluşan kesme kuvvetlerine karşı ek bir direnç sunar. Bu sayede, birleşim yerinin dayanıklılığını ve taşıma kapasitesini artırır.
-
Sünek Davranışı Teşvik Etmek: Deprem anında binaların ani ve kırılgan bir şekilde yıkılmasını engellemek için plastik mafsallar oluşturması hedeflenir. Boğaz etriyesi, bu mafsalların özellikle kolonun üst ve alt uçlarında kontrollü bir şekilde oluşmasını sağlar. Böylece yapı, enerjiyi emerek yıkılmak yerine kontrollü bir şekilde deforme olur. Bu da, can ve mal güvenliğinin artmasına yardımcı olur.
Kısacası, boğaz etriyesi, bir yapının dayanımını ve sünekliğini artırarak, özellikle depreme karşı daha dirençli olmasını sağlayan temel bir güçlendirme elemanıdır. Bu küçük ama etkili detay, mühendislikte yapı güvenliğinin ne kadar bütüncül bir yaklaşımla ele alınması gerektiğini gösterir.
TBDY 2018'e Göre Kolon Temel Birleşimlerinde Etriye Uygulamaları
Kolonların alt ve üst uçlarında bilindiği üzere etriye sarılma bölgeleri bulunur. Bu sarılma bölgeleri ile ilgili hususlar TBDY 7.3.4.1’de detaylı olarak belirtilmiştir. Sarılma bölgeleri dışında kolon etriyelerinde dikkat edilmesi gereken diğer iki husus da kolon-kiriş birleşim bölgeleri ve temel içi kolon etriyeleridir. Fakat gerek uygulama zorluğu gerek proje detay eksikliği gerekse de gerekli bilgi yetersizliği nedeniyle bu bölgelerin tasarımlarında veya uygulamalarında zaman zaman hatalar yapılmaktadır.
Temel içerisinde devam ettirilecek kolon etriyeleriyle ilgili koşul TBDY 7.3.4.1’de şu şekilde belirtilmiştir. “Bu donatılar (etriyeler) temelin içinde kolonun minimum boyutundan küçük olmayan bir yükseklik boyunca devam ettirilecektir. Ancak, çanak temellere mesnetlenen kolonlarda, sarılma bölgesindeki enine donatı çanak yüksekliği boyunca devam ettirilecektir.”
Perdelerde ise bu etriyeler temellerin içinde, 300 mm’den ve perde kalınlığından küçük olmayan bir yükseklik boyunca devam ettirilecektir. (TBDY 7.6.2.2 )
Kaynaklar
- Resm Gazete. Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018). Alındığı Tarih: O2 Ekim 2025
