Modern yapılaşmada konfor ve erişilebilirliğin temel unsurlarından biri olan asansörler, keyfiyete bağlı bir tercih olmaktan ziyade, Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği tarafından sıkı kurallara bağlanmıştır. Bir binaya asansör yapılıp yapılmayacağı; yapının kat adedinden kullanım amacına (konut veya umumi bina), hatta bodrum katın iskân durumuna kadar pek çok teknik detaya göre belirlenmektedir. Bu içerikte, müstakil evler için geçerli istisnalardan yüksek katlı binalarda zorunlu tutulan asansör sayılarına, engelli erişim standartlarından mevcut binalara sonradan asansör eklenmesinin koşullarına kadar, asansör tesisine dair tüm yasal gereklilikleri detaylıca ele alacağız.
Kat Adedine Göre Asansör
Müstakil evler hariç olmak üzere, kat adedi 3 olan binalarda asansör yeri bırakılması zorunludur. Kat adedi 4 ve daha fazla olan binalarda ise asansörün fiilen tesis edilmesi mecburidir. Bu kat adedi hesaplanırken, iskân edilen (içinde yaşam olan) veya bağımsız bölüm bulunan bodrum katlar da toplama dâhil edilir.
Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği’nin 5. maddesinin 27. fıkrasında konu açıkça belirtilmiştir:
“Tek bağımsız bölümlü konutlar hariç, kat adedi 3 olan binalarda asansör yeri bırakılması, 4 ve daha fazla katlı binalarda ise asansör tesisi zorunludur.”
Bodrum Katlar Hesaba Katılır mı?
Kat adedi hesaplanırken, içinde bağımsız bölüm bulunan veya iskân edilen (yaşanılan) bodrum katlar da kat adedine dâhil edilir. Bu durum, zemin katla birlikte 3 katlı görünen ancak iskân edilen bir bodrum kata sahip binaları da 4 katlı sayarak asansör zorunluluğu kapsamına sokmaktadır.
Umumi Binalar İçin Özel Şartlar
Halka açık olan veya kamusal hizmet veren "umumi binalar" için asansör zorunluluğu, kat adedinin yanı sıra yapının büyüklüğüne de bağlıdır. Umumi binalara örnek olarak iş hanları, bürolar, alışveriş merkezleri, oteller, hastaneler, eğitim binaları ve benzeri yapılar gösterilebilir.
- Kullanılabilir katlar alanı (tek katlı olanlar hariç) 800 m²'den fazla olan umumi binalarda, kat adedi birden fazla ise en az bir adet asansör yapılması zorunludur.
- Kat alanı 800 m²'den ve kat adedi 3'ten fazla olan umumi binalarda ise en az 2 adet asansör yapılması gerekir.
Birden Fazla Asansör Gerektiren Durumlar
Yönetmelik, binaların yoğunluğuna ve yüksekliğine göre birden fazla asansör yapılmasını da zorunlu kılar. Aşağıdaki şartlardan birini sağlayan yapılarda en az 2 adet asansör bulunmalıdır:
- Kat alanı 800 m²'den ve kat adedi 3'ten fazla olan umumi binalar.
- Uygulama imar planına göre 10 kat ve üzeri olan binalar.
- Zemin kat üzerinde 20'den fazla konut kullanımlı bağımsız bölüm bulunan yapılar.
Bu asansörlerden en az bir tanesinin; yangına dayanıklı malzemeden yapılmış, duman sızdırmaz, kesintisiz bir güç kaynağından beslenecek ve tehlike anında zemin kata ulaşıp kapılarını açacak şekilde tasarlanması gerekmektedir.
Müstakil Evlerde Asansör Zorunluluğu Var mı?
Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği'ne göre, müstakil evlerde (yönetmelikteki tabiriyle "tek bağımsız bölümlü konutlar") asansör yapma zorunluluğu bulunmamaktadır. Yönetmeliğin 34. Maddesi, bu durumu net bir istisna olarak tanımlar. Genel kural, 3 katlı binalarda asansör yeri bırakılmasını ve 4 veya daha fazla katlı binalarda asansör tesisi yapılmasını zorunlu kılarken, tek bağımsız bölümlü konutlar bu yükümlülükten açıkça muaf tutulmuştur.
Bu muafiyet, binanın kat sayısından bağımsızdır; yani bir müstakil konut 4 kattan fazla olsa bile, yönetmelik gereği asansör yapma mecburiyeti doğmaz. Bununla birlikte, yönetmelik daha az katlı yapılarda da isteğe bağlı olarak asansör yapılabileceğini belirtmektedir. Eğer müstakil bir ev sahibi asansör yaptırmak isterse, asansör ölçülerinin TSE standartlarına uygun olup olmayacağına ilgili idare karar verebilir.
Ulaşım ve Erişilebilirlik Şartları
Asansörlerin sadece yapılmış olması yeterli değildir; tüm kullanıcılar için erişilebilir olması da şarttır:
-
Tüm Katlara Hizmet: Asansör zorunluluğu bulunan binalarda, asansörlerin bodrum katlar dâhil tüm katlara hizmet vermesi zorunludur.
- İstisna: Ancak, içinde bağımsız bölüm ya da iskân edilen alan (yaşam alanı) bulunmayan bodrum katlara (örneğin; sadece sığınak, otopark veya depo olarak kullanılan) asansörün ulaştırılması zorunlu değildir.
-
Engelsiz Erişim: Binalarda usulüne uygun asansör yapılmış olması, yönetmelikte belirtilen ölçülerde merdiven yapılması şartını ortadan kaldırmaz. Asansörlere bina girişinden itibaren engelsiz erişimin sağlanması mecburidir.
Asansör Ölçüleri ve Özel Nitelikler
Yönetmelik, asansörlerin kullanılabilirliğine yönelik minimum standartları da belirlemiştir:
-
Asgari Ölçüler: Tek asansörlü binalarda asansör kabininin dar kenarı 1.20 metreden, alanı 1.80 m²'den ve kapı net geçiş genişliği 0.90 metreden az olamaz.
-
Yük/Sedye Asansörü: 10 kat ve üzeri binalarda, asansörlerden en az bir tanesinin yük, eşya ve sedye taşıma amacına uygun olması (dar kenarı 1.20 m, alanı 2.52 m², kapı genişliği net 1.10 m) zorunludur.
Mevcut Binalara Sonradan Asansör Eklenmesi
Mevzuat değişikliği veya yapıdaki kat artışları nedeniyle asansör yapılması zorunlu hale gelen mevcut binalarda da çözümler üretilmiştir.
Eğer bina içinde yapılacak bir tadilatla asansör tesisi mümkün değilse, engellilerin erişiminin sağlanabilmesi için bina dışına asansör eklenebilir. Bu durumda, parsel sınırına en az 1.50 metre mesafe bırakılmak kaydıyla, ön, yan ve arka bahçe mesafeleri içinde asgari ölçülerde panoramik asansör veya mekanik kaldırma platformu yapılmasına izin verilir.
