Betonarme yapılarda en kritik noktalardan biri, taşıyıcı elemanların monolitik (tek parça) davranış göstermesidir. Ancak şantiyelerde sıklıkla göz ardı edilen bir kusur, bu sürekliliği tehdit eder: soğuk derz. İlk bakışta gözle fark edilmese de, bu kusur yapının dayanımını, su geçirimsizliğini ve özellikle deprem güvenliğini doğrudan etkiler.
Soğuk Derz Nedir?
Beton dökümü genellikle katmanlar hâlinde yapılır. Eğer birinci katman priz almaya başlamışken ikinci katmanın dökülmesi gecikirse, iki tabaka arasında süreksizlik meydana gelir. İşte bu süreksizlik soğuk derz olarak adlandırılır.
Bu noktada beton tabakaları arasında zayıf aderans (bağ) oluşur. Sonuçta elemanların taşıyıcı kapasitesi azalır ve yapı beklenen monolitik davranışı gösteremez.
Soğuk Derzin Riskleri
Soğuk derz oluşumu, yalnızca estetik bir sorun değildir; yapısal bütünlük üzerinde ciddi tehditler oluşturur:
-
Kesme dayanımında azalma: Betonarme eleman, yatay ve düşey yükler karşısında zayıflar.
-
Donatı aderansının bozulması: Betonarme çeliğiyle beton arasındaki bağ zayıflar, donatı yükleri tam aktaramaz.
-
Su geçirimsizliğin kaybı: Derz bölgelerinden su ve zararlı kimyasallar sızabilir.
-
Deprem güvenliğinin azalması: Yapının sünekliği düşer, ani göçme riski artar.
Oluşum Nedenleri
Soğuk derzlerin başlıca sebepleri şantiye uygulama hataları ve ekipman yetersizlikleridir. En sık karşılaşılan nedenler:
-
Uzun süreli döküm kesintileri
-
Yetersiz vibrasyon uygulaması
-
İş programı hataları
-
Beton pompası veya mikser arızaları
-
Ekipler arası koordinasyon eksikliği
Çözüm Yöntemleri
Soğuk derz oluşumunu önlemek ya da oluştuysa etkilerini en aza indirmek için uygulanabilecek yöntemler vardır:
-
Yüzey Hazırlığı: Döküm yapılacak yüzey temizlenmeli, gevşek parçalar uzaklaştırılmalı ve pürüzlendirilmelidir.
-
Aderans Artırıcı Malzemeler: Lateks esaslı ürünler, sürme harçlar veya özel bağlayıcı malzemeler kullanılabilir.
-
Epoksi Enjeksiyonu: Kritik bölgelerde oluşmuş soğuk derzler, epoksi reçine enjeksiyonuyla güçlendirilebilir.
-
Kür İşlemleri: Betonun priz sürecinde düzenli olarak nemli tutulması, dayanım kayıplarını önler.
-
Planlama ve Organizasyon: Beton dökümü, kesintisiz olacak şekilde planlanmalı; pompa, mikser ve iş gücü eksiklikleri önceden giderilmelidir.
-
Yatay Derzlerden Kaçınma: Özellikle kolon, perde ve kirişlerde yatay soğuk derz bırakılmamalıdır.
TBDY 2018 ve Süreklilik İlkesi
Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği 2018 (TBDY 2018), betonarme sistemlerde sürekliliği yasal bir zorunluluk olarak tanımlar. Betonarme elemanlarda süreklilik sağlanmazsa, yapı beklenen performansı gösteremez ve deprem güvenliği ciddi şekilde tehlikeye girer.
Soğuk derzler her zaman gözle görülemeyebilir. Ancak yapının süneklik kapasitesi, dayanımı ve servis ömrü üzerinde yıkıcı etkiler yaratır. Bu nedenle beton döküm sürecinde disiplinli uygulama, planlama ve denetim hayati önem taşır.
Soğuk derz, yalnızca şantiyede oluşabilecek basit bir kusur değil, yapının bütün güvenlik performansını etkileyen kritik bir problemdir. Doğru planlama, sürekli denetim, uygun ekipman kullanımı ve şantiyede disiplinli uygulamalar sayesinde bu risk büyük ölçüde önlenebilir.
Unutulmamalıdır ki, betonarme elemanların monolitik davranışı, bir yapının en temel güvenlik şartıdır. Şantiyede gösterilen özen, yıllarca güvenle kullanılacak bir yapının teminatıdır.
