İnşaat veya tadilat projesine başlarken verilecek en kritik kararlardan biri, çalışacağınız usta veya ekiple nasıl bir ödeme anlaşması yapacağınızdır. Türkiye'de bu konuda sıkça başvurulan iki temel yöntem öne çıkar: Götürü Usulü ve Yevmiye Usulü. Her iki yöntemin de kendine özgü avantajları, dezavantajları ve riskleri bulunmaktadır. Doğru yöntemi seçmek, projenizin bütçesini, süresini ve kalitesini doğrudan etkilerken, yanlış bir seçim sizi beklenmedik maliyetler ve hukuki anlaşmazlıklarla karşı karşıya bırakabilir.

Her iki anlaşma türünü de tüm yönleriyle ele alacak, taraflar (iş sahibi ve usta/ekip) açısından riskleri ve faydaları karşılaştıracak ve sizi olası zararlardan koruyacak pratik ipuçları sunacağız.

Anlaşma Türlerini Tanıyalım: Götürü ve Yevmiye Nedir?

Götürü Usulü (Anahtar Teslim / Götürü Bedel)

Götürü usulü, en basit tanımıyla, yapılacak işin tamamı için başlangıçta tek bir toplam fiyatta anlaşılmasıdır. Bu yöntemde işin kapsamı, kullanılacak malzemeler, işin başlama ve bitiş tarihleri sözleşmede net bir şekilde belirlenir. Usta veya yüklenici, anlaşılan bu bedel karşılığında işi tamamlamakla yükümlüdür. Türk Borçlar Kanunu'nda "Eser Sözleşmesi" kapsamında yer alan bu modelde, işin beklenenden daha fazla masraf veya emek gerektirmesi durumunda dahi yüklenici ek bir ücret talep edemez.

Örnek: Bir banyonun tamamen yenilenmesi işi için usta ile anlaşıyorsunuz. Kırım, tesisat, seramik, vitrifiye montajı dahil tüm işler için 50.000 TL'ye anlaşıyorsanız, bu bir götürü usulü anlaşmadır.

Yevmiye Usulü (Günlükçü / Adam-Gün)

Yevmiye, Arapça kökenli bir kelime olup "günlük" anlamına gelir. Bu usulde, usta veya işçilere çalıştıkları gün sayısına göre ödeme yapılır. Anlaşma, "günlük X TL" şeklinde olur. Projenin toplam maliyeti işin ne kadar süreceğine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Genellikle işin kapsamının net olmadığı, proje sırasında değişikliklerin yapılabileceği veya küçük ve kısa süreli işlerde tercih edilir.

Örnek: Bahçe duvarınızdaki küçük bir çatlağın onarımı için bir usta ile anlaşıyorsunuz. Usta, "Bu işin ne kadar süreceğini tam kestiremiyorum, günlük 1.500 TL'ye çalışırım," diyorsa bu bir yevmiye usulü anlaşmadır.

⮕ Malzemeyi Ustaya mı Bırakmalı, Kendin mi Almalı?

Taraflar İçin Riskler ve Korunma Yolları

Her iki anlaşma türü de tarafları koruyacak şekilde düzenlenmezse ciddi mağduriyetlere yol açabilir.

Götürü Anlaşmada Sizi Bekleyen Riskler ve Çözümleri

İş Sahibi Olarak Riskleriniz:

  • Düşük Kalite Riski: Usta, maliyetleri sabit olduğu için karını maksimize etmek amacıyla kalitesiz malzeme kullanabilir veya işçiliği özensiz yapabilir.

  • "Bu İş Kapsamda Değil" Tartışması: Sözleşmede en ince ayrıntısına kadar belirtilmeyen her iş, "ek iş" olarak faturalandırılmaya çalışılabilir.

  • İşin Yarım Bırakılması: Usta, işin maliyetini yanlış hesapladıysa ve zarar edeceğini anlarsa işi yarım bırakıp gidebilir.

Nasıl Korunursunuz?

  • Detaylı Sözleşme: "Banyo tadilatı" gibi genel bir tanım yerine; kullanılacak seramiğin markası ve modeli, tesisat borusunun markası, derz rengi, priz sayısı gibi tüm detayları içeren bir teknik şartname ve malzeme listesi hazırlayın.

  • Ödeme Planı: Paranın tamamını iş başında ödemeyin. Ödemeyi işin ilerleyişine göre aşamalara bölün (örneğin, %20 iş başlangıcı, %30 kaba işler bitince, %30 ince işler bitince, %20 iş tesliminde). Bu ödeme planı "hakediş" olarak da bilinir.

  • Teminat ve Cezai Şart: Büyük projelerde, işin zamanında ve eksiksiz bitirilmemesi durumunda uygulanacak bir cezai şart (gecikme tazminatı) maddesi ekleyin.

Usta/Ekip Olarak Riskleriniz:

  • Maliyetleri Yanlış Hesaplama: Malzeme veya işçilik maliyetlerindeki beklenmedik bir artış, tüm karınızı eritebilir, hatta zarara uğratabilir.

  • Öngörülemeyen Sorunlar: Kırım sırasında ortaya çıkan çürük bir tesisat gibi beklenmedik sorunlar, işin süresini ve maliyetini artırır.

  • İş Sahibinin Bitmeyen İstekleri: Anlaşma kapsamı dışındaki sürekli küçük talepler, iş akışını bozar ve maliyeti artırır.

Nasıl Korunursunuz?

  • Keşif ve Analiz: İşi almadan önce yerinde detaylı bir keşif yapın. Olası sorunları öngörerek fiyat teklifinizi buna göre verin.

  • Kapsam Dışı İşler Maddesi: Sözleşmeye, anlaşma kapsamı dışındaki her türlü talebin ayrıca fiyatlandırılacağına dair net bir madde ekleyin.

  • Değişikliklerin Yazılı Onayı: İş sahibinin talep ettiği her değişikliği ve bunun maliyetini yazılı olarak onaylatmadan işe başlamayın.

Yevmiye Anlaşmasında Sizi Bekleyen Riskler ve Çözümleri

İş Sahibi Olarak Riskleriniz:

  • Kontrolsüz Bütçe: En büyük risk, işin gereksiz yere uzatılması ve maliyetin başlangıçta öngörülenin çok üzerine çıkmasıdır.

  • Verimsiz Çalışma: Usta veya işçiler, zamanla ödeme aldıkları için işi yavaşlatma eğiliminde olabilirler.

  • Takip Zorluğu: Özellikle birden fazla işçi çalışıyorsa, kimin ne kadar ve ne verimle çalıştığını takip etmek zor olabilir.

Nasıl Korunursunuz?

  • Tahmini Süre ve Üst Limit Belirleme: İşin başında ustadan tahmini bir süre ve maksimum bütçe alın. Sözleşmeye, "İşin en fazla X gün sürmesi ve Y TL'yi aşmaması öngörülmektedir" gibi bir madde eklenebilir.

  • Günlük İş Takip Çizelgesi (Puantaj): Her günün sonunda, o gün yapılan işlerin ve çalışanların bir listesini tutun ve ustaya imzalattırın. Bu, olası anlaşmazlıkları en aza indirir.

  • İş Başında Durma: Mümkünse işin başında durarak veya güvenilir birini görevlendirerek çalışma sürecini denetleyin.

Usta/Ekip Olarak Riskleriniz:

  • Ödeme Sorunları: Günlük ücretlerin düzenli ödenmemesi veya iş bitiminde toplu ödemede sorun yaşanması.

  • İş Güvencesi Eksikliği: İş sahibi, istediği zaman işi durdurabilir ve bu da gelir belirsizliğine yol açar.

  • Yasal Yükümlülükler: İş Kanunu'na göre yevmiyeli çalışanların da sigorta primlerinin ödenmesi gerekir. Sigortasız çalıştırılmak ve iş kazası durumunda güvencesiz kalmak önemli bir risktir.

Nasıl Korunursunuz?

  • Kısa Ödeme Periyotları: Ücretlerinizi günlük veya en geç haftalık olarak talep edin.

  • Yazılı Anlaşma: Yevmiye usulü de olsa, günlük ücret, çalışma saatleri ve ödeme periyodunu belirten basit bir yazılı anlaşma yapın.

  • Sigorta Hakkınızı Bilin: İşverenin, çalıştığınız her gün için sigorta priminizi yatırmakla yükümlü olduğunu unutmayın.

⮕ "İyi Usta" Nasıl Anlaşılır?

Hangi Yöntemi Seçmeliyim?

Doğru yöntemi seçmek için projenizin niteliklerini dürüstçe değerlendirin:

Götürü Usulü'nü Seçin, Eğer:

Yevmiye Usulü'nü Seçin, Eğer:

  • Yapılacak iş küçük, acil ve onarım odaklı ise.

  • Projenin tam kapsamı belirsizse ve iş sırasında yeni kararlar almanız gerekiyorsa.

  • Kalitenin zamandan daha önemli olduğu, özen gerektiren bir iş yaptırıyorsanız.

  • İşin başında durarak süreci bizzat yönetme ve denetleme imkanınız varsa.

En iyi anlaşma, her iki tarafın da haklarını koruyan, beklentileri netleştiren ve olası sorunlara karşı önlem alan yazılı bir sözleşmedir. "Söz uçar, yazı kalır" ilkesini benimseyerek, küçük veya büyük demeden her işiniz için bir sözleşme hazırlamak, sizi gelecekteki baş ağrılarından ve maddi kayıplardan koruyacaktır.