Bir binanın ayakta kalmasını sağlayan en önemli taşıyıcı elemanlar şüphesiz kolonlardır. Beton ve çeliğin mükemmel uyumla çalıştığı bu elemanların imalatı, en ufak bir hatayı veya ihmali kabul etmez. Projeye uygun demir sayısından beton kalitesine kadar her şey kontrol edilir, peki ya gözden kaçabilen o küçük ama hayati detaylar?
İşte beton dökülmeden hemen önce her şantiyede mutlaka kontrol edilmesi gereken, bir kolonun deprem performansını doğrudan etkileyen 4 kritik imalat detayı:
1. "Zayıf Halka" Oluşturmayın: Boyuna Donatı Bindirmeleri Doğru Yerde mi?
Kolonun içindeki dikey ana demirlere (boyuna donatı) denir. Bu demirler, standart üretim boylarını aştığında birbirine eklenir. Bu ekleme işlemine "bindirme" denir ve bu bölge, donatının en zayıf halkasıdır.
-
Doğru Uygulama: Boyuna donatı bindirmeleri, olası bir depremde en az zorlanmaya maruz kalacak olan kolonun orta 1/3’lük kısmında yapılmalıdır.
-
Sık Yapılan Hata: Bindirmeleri kolonun temele bağlandığı alt kısımda veya döşemeye bağlandığı üst kısımda yapmak. Bu bölgeler, deprem anında en yüksek gerilmenin ve plastik mafsal oluşumunun beklendiği yerlerdir. Zayıf halkanın en kritik noktada olması, kolonun o bölgeden ağır hasar almasına veya kırılmasına neden olabilir.
2. Kırılma Noktası Yaratmayın: Kolon Altında Bükülmüş Donatılar
Bazen temelden gelen filiz demirleri ile üst katın kolon demirleri arasında küçük bir kaçıklık olabilir. Bunu telafi etmek için şantiyelerde boyuna donatıların kolonun en alt noktasında büküldüğü ("pilye" yapıldığı) görülebilir.
-
Doğru Uygulama: Boyuna donatılar kolon içinde dimdik devam etmelidir. Donatılar kolon alt noktasında kesinlikle bükülmemelidir. Gerekirse bu kaçıklıklar, kolonun orta bölgesinde çok hafif bir eğimle karşılanmalıdır.
-
Sık Yapılan Hata: Donatıyı kolonun dibinden bükmek, çelikte öngörülemeyen bir gerilme yaratır ve betonda o bölgede bir boşluk (segregasyon) riski doğurur. Deprem anında en yüksek momentin olduğu bu noktada yapılan bu tür bir büküm, donatının sıyrılmasına veya kolonun o noktadan kırılmasına davetiye çıkarır.
3. Sargılamaya En Dipten Başlayın: Etriyelerin Başlangıç Yeri
Etriyeler, kolonun yatay sargı donatılarıdır ve bir deprem anında kolonun dağılmasını önleyen en kritik elemanlardır.
-
Doğru Uygulama: Etriyeler, kolonun en alt noktasından, temelin veya döşemenin bittiği yerden en fazla 5 cm yukarıdan başlamalıdır.
-
Sık Yapılan Hata: İlk etriyeyi 10-15 cm yukarıdan başlatmak. Bu durum, kolonun en kritik olan dip bölgesini sargısız ve savunmasız bırakır. Deprem sırasında bu sargısız bölgedeki beton kolayca patlayabilir (dökülebilir) ve boyuna donatılar burkularak taşıma kapasitesini yitirir.
4. Her Sırada Bir Kilitleme: Çirozların Doğru Montajı
Çirozlar, etriyelerle birlikte çalışarak boyuna donatıların dışa doğru bükülmesini engelleyen kanca şeklindeki küçük ama hayati demirlerdir.
-
Doğru Uygulama: Çirozlar, bir ucu boyuna donatıya, diğer ucu ise etriyeye takılarak her sırada kilitlenmelidir. Bu, tüm donatı ağının bir bütün olarak çalışmasını sağlar.
-
Sık Yapılan Hata: Çirozları sadece iki boyuna donatı arasına takıp etriyeden bağımsız bırakmak. Bu durumda çirozlar, deprem anındaki dışa doğru itme kuvvetini karşılayamaz ve görevini tam olarak yapamaz.
Bu dört detay, bir inşaatın kalitesini ve daha da önemlisi güvenliğini belirleyen yüzlerce kontrolden sadece birkaçıdır. Kalıp kapatılmadan önce bu kontrollerin titizlikle yapılması ve kolon diplerinin inşaat kalıntılarından temizlenmesi, dökülecek betonun donatıyı tam olarak sarmasını ve kolonun projedeki gibi çalışmasını sağlar.
